Bijbelse poëzie en vertelkunst

Het eigene of zo je wilt het ‘nieuwe’ van Stille Omgang is de aandacht voor de literaire kwaliteiten van een bijbeltekst. Om door zorgvuldig te lezen de tekst zelf te laten spreken. Dit betekent dat we starten bij de vertelkunst en de poëzie om van daaruit op het spoor te komen van het Grote Verhaal over God en de mensen en de draagwijdte daarvan voor ons en onze wereld. Daarom een kleine inleiding op een aantal belangrijke kenmerken van bijbelse poëzie en vertelkunst. Kenmerken, die in psalm 114 heel mooi zijn te herkennen.

 Psalm 114

1  Toen Israël uit Egypte toog,                                                         Jakobs huis uit een volk van vreemde taal,

2  werd Juda tot zijn heiligdom,                                                      Israël zijn rijksgebied.

3  De zee zag het en vluchtte                                                            de Jordaan wendde zich achterwaarts;

4  de bergen sprongen als rammen,                                               de heuvelen als lammeren.

5  Wat was er, o zee, dat gij vluchttet ?                                           gij Jordaan,dat gij u achterwaarts wenddet ?

6  gij bergen, dat gij als rammen opsprongt                                 gij heuvelen, als lammeren ?

7  Gij aarde, beef voor het aangezicht des HEREN                   voor het aangezicht van de God Jakobs,

8  die de rots veranderde in een waterplas,                                   de keisteen in een waterbron.

NBG 1951

 De woordherhaling

Hét kenmerk van bijbelse poëzie is de woordherhaling : je zegt iets en je zegt het daarna nog een keer en misschien nog een derde keer. En je zegt dit met dezelfde woorden of met bijna dezelfde woorden of met een variant op die woorden. En zo ga je verder, regel voor regel, een heel gedicht lang. Dit verschijnsel noemen we parallellisme. 

Lijkt het eerste gezegde veel op het tweede en het daaropvolgende en zijn deze parallellen met elkaar in balans, dan spreken we van een eenheid. Slaat de balans door en gaan de verschillen overheersen, dan tekent er zich een nieuwe eenheid af. Daarom kunnen we ook spreken over bijbelse poëzie als een balanssysteem. 

Dit systeem is in de meeste vertalingen heel goed te herkennen in de vorm van halfregels, regels en strofen, afgewisseld door witregels. Niet alleen de psalmen zijn zo gecomponeerd. Deze vorm van poëzie treffen we aan in ongeveer een derde van de bijbel en in verreweg de meeste boeken van de Profeten. Ook in Geschriften als het Hooglied, Spreuken, Job en Prediker. Dat is in vertalingen helaas vaak minder duidelijk te zien.

Bijbelse poëzie als balanssysteem 

Balans vinden we in de vier bestanddelen die tezamen een tekst vormen : klank, ritme, semantiek en syntaxis. 

• Letters :             herhaling van mede / klinkers                                                               =>   Klank / Rijm
• Lettergrepen :  met een accent op elk woord                                                                 =>   Ritme
• Woorden :        met herhaling en variatie :  woord paar / groep / hof / veld         =>   Semantiek
• Zinnen :            de volgorde van de woorden die de communicatie aanstuurt      =>   Syntaxis

Woordherhaling, variatie en balans zijn alle in psalm 114 heel mooi te zien.

Vers- en strofenbouw : het gedicht 

Ook de regelmaat van vers- en strofenbouw is in psalm 114 heel mooi te zien.

     De dramatische ontwikkeling : het verhaal

Leg dit basisschema van vertelkunst op de 'spelers'  in psalm 114 en je komt tot wonderlijke ontdekkingen !

   Meer over poëzie :

Jan P. Fokkelman, Dichtkunst in de Bijbel,

Meinema, 2000.

http://nl.m.wikipedia.org/wiki/Bijbelse_poëzie.

   Meer over vertelkunst :

Jan P. Fokkelman, Vertelkunst in de Bijbel,

Een handleiding bij literair lezen,

Boekencentrum 1997.

Shimon Bar-Efrat, De Bijbel vertelt,

Literaire kunst in Oudtestamentische verhalen,

Kok-Kampen 2008.